MenuMenuMagdalena Musialik
Zaburzenia SI pojawiają się w momencie, w którym układ nerwowy w sposób nieprawidłowy organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje w przetwarzaniu bodźców sensorycznych mogą obejmować systemy: czuciowy (dotyk oraz czucie głębokie), słuchowy, wzrokowy, węchowy, smakowy oraz zmysł równowagi. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą objawiać się w rozmaity sposób, np. wzmożoną lub obniżoną wrażliwością na bodźce czy zmniejszonym bądź zwiększonym poziomem aktywności ruchowej. Jakie są przyczyny zaburzeń SI? Jak wygląda terapia SI?
Zaburzenia SI – co to jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna wg definicji oznacza uporządkowaną, właściwą organizację bodźców sensorycznych, które organizm odbiera przez systemy zmysłowe (receptory). Nadrzędna struktura układu nerwowego (mózg) rozpoznaje napływające bodźce, interpretuje je i na bazie zebranych dotychczas doświadczeń pozwala na wyzwolenie adekwatnej reakcji określanej jako reakcja adaptacyjna. Wspomniane systemy zmysłowe odgrywające bardzo ważną rolę w procesach integracji sensorycznej, są to: dotyk, wzrok, słuch, równowaga oraz kinestezja (poczucie ruchu w przestrzeni).
Zaburzenia SI – przyczyny. Jakie mogą być powody pojawienia się zaburzeń integracji sensorycznej?
Przyczyn zaburzeń sensorycznych u dzieci może być bardzo wiele. Chcąc je ustalić, terapeuta zawsze powinien przeprowadzić bardzo dokładny wywiad z opiekunami dziecka. Powodów nieprawidłowości można doszukiwać się już na etapie rozwoju prenatalnego. W związku z tym mogą pojawić się pytania o przebieg tego okresu oraz sposób porodu.
Zaburzenia SI mogą być rezultatem predyspozycji genetycznych, działania substancji toksycznych oraz szkodliwych podczas ciąży (przewlekłe przyjmowanie niektórych leków, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, narkotyków, choroby zakaźne matki, ciąże mnogie), komplikacji podczas porodu (poród z użyciem próżnociągu położniczego, niedotlenienie, zamartwica urodzeniowa, przedwczesny poród). W późniejszym okresie rozwoju dziecka (po urodzeniu), często mówi się także o niekorzystnym wpływie długich pobytów w szpitalu, czynnikach środowiskowych, uwarunkowaniach kulturowych czy mocno ograniczonych interakcjach z rówieśnikami. Podaje się, że aktualnie problem zaburzeń SI może dotyczyć nawet 20% dzieci.
Zaburzenia SI – rodzaje. Jakie są typy zaburzeń przetwarzania sensorycznego?
Rozróżnia się obecnie 3 kategorie zaburzeń sensorycznych u dzieci. Punktem wyjściowym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego. W ich obszarze wyodrębnia się zaburzenia modulacji sensorycznej, zaburzenia ruchowe oraz zaburzenia różnicowania sensorycznego.
Zaburzenia modulacji sensorycznej są dysfunkcjami zdolności do regulacji i organizacji stopnia intensywności oraz jakości reakcji na dostarczane bodźce sensoryczne. W obrębie tego zaburzenia sensorycznego wyróżnia się: nadwrażliwość, podwrażliwość oraz poszukiwanie stymulacji sensorycznej.
Zaburzenia ruchowe najczęściej oznaczają problemy z planowaniem ruchu (dyspraksja). Może się to odnosić zarówno do utrudnionego planowania i realizacji planu ruchów ciała, jak i do wykonywania określonych czynności codziennych, inicjowania i przeprowadzania ich.
Zaburzenia różnicowania sensorycznego to problemy napotykane przez dzieci w sytuacji konieczności zróżnicowania napływających bodźców sensorycznych.
Zaburzenia SI – pierwsze objawy dysfunkcji integracji sensorycznej. W jakim wieku pojawiają się objawy zaburzeń SI?
Najbardziej podstawowe, główne objawy zaburzeń integracji sensorycznej to:
Należy zaznaczyć, że są to jedynie przykładowe objawy zaburzeń sensorycznych. Ostateczne potwierdzenie wymaga badania i diagnozy SI. Pozwala to właściwie ukierunkować właściwą terapię sensoryczną dla dzieci.
Pierwsze objawy zaburzeń można zauważyć już u niemowlaka (płaczliwość, niepokój, problemy ze ssaniem pokarmu). U dziecka rocznego czy dziecka dwuletniego przejawem zaburzeń SI może być np. ograniczony repertuar żywieniowy, nietolerancja zabiegów pielęgnacyjnych (obcinanie włosów, paznokci, kremowanie), trudności w zasypianiu, zbyt intensywny odbiór wrażeń sensorycznych objawiający się płaczliwością.
Zaburzenia SI – diagnoza. Do kogo się zgłosić?
W przypadku podejrzeń zaburzeń integracji sensorycznej, należy szukać terapeutów integracji sensorycznej. Badanie sensoryczne dziecka opiera się o kilka niezależnych narzędzi, są to: wywiad z rodzicami, kwestionariusz z pytaniami do uzupełnienia również przez opiekunów, obserwacja dziecka przez terapeutę na sali integracji sensorycznej, testy południowo–kalifornijskie (warunkiem jest ukończony 4 rok życia), testy obserwacji klinicznej. Diagnoza SI wykorzystująca tak szerokie wachlarz możliwości, pozwala na obiektywizację wyników i precyzyjne określenie celów terapii. Zazwyczaj taki proces odbywa się na 2–3 spotkaniach. Następnie, po sporządzeniu obszernej opinii, opisującej szczegółowo wszystkie zebrane informacje, diagnosta omawia wszystko z opiekunami.
Proces diagnostyczny zaburzeń integracji sensorycznej może przeprowadzać tylko wykwalifikowany terapeuta SI. Aby uzyskać uprawnienia trzeba mieć ukończone studia wyższe z zakresu fizjoterapii, pedagogiki, logopedii, terapii zajęciowej, medycyny lub psychologii. Następnie należy zapisać się na kilkutygodniowy kurs integracji sensorycznej lub studia, które dają prawne podstawy do diagnozowania i przeprowadzania terapii. Instytucją zrzeszającą w kraju terapeutów SI jest Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej. Za granicą istnieją odpowiedniki również pod postacią stowarzyszeń integracji sensorycznej.
Zaburzenia integracji sensorycznej – terapia
Terapia integracji sensorycznej nie ma schematycznego przebiegu. Wynika to z możliwości różnych kombinacji oraz stopnia nasilenia objawów u poszczególnych pacjentów. Pokazuje to, jak ważna jest właściwie przeprowadzona diagnoza. Zaburzenia sensomotoryczne wymuszają ścisłą współpracę z opiekunami, niektóre ćwiczenia mogą bowiem wymagać kontynuacji w domu.
Nadwrażliwość dotykowa, zaburzenia SI często towarzyszą takim zaburzeniom, jak autyzm. Wówczas wyjątkowo dużego znaczenia dla rezultatów terapii nabiera wspomniane zaangażowanie rodziców. Czas jednego spotkania nie powinien przekraczać 60 minut, dłuższa ekspozycja na bodźce prawdopodobnie poskutkuje przeciążeniem sensorycznym (efekt jest wtedy zupełnie odmienny od zamierzonego). Warto o tym pamiętać również podczas planowania ćwiczeń. Intensywna, ciągła stymulacja tego samego systemu zmysłowego, np. przedsionka, także wywoła opisany, niepożądany rezultat.
Terapia sensoryczna u dzieci zazwyczaj jest procesem długotrwałym. Jest to uzależnione od rodzaju i stopnia zaawansowania zaburzeń. Minimalny czas potrzebny na wyrównanie deficytów orientacyjnie określa się na 6 miesięcy przy dobrej współpracy i częstotliwości spotkań minimum 1 raz na 7 dni.
Zaburzenia sensoryczne są uleczalne. Trudności w ich leczeniu pojawiają się wtedy, gdy współtowarzyszą innym zaburzeniom, jak np. autyzm, zespół Aspergera oraz chorobom genetycznym. Wtedy można mówić raczej o łagodzeniu objawów i/lub ich znaczącej redukcji. Przykładem działań terapeutycznych u dzieci z nadwrażliwością jest wycieranie po kąpieli ręcznikami o różnej fakturze. Wykorzystanie delikatnych docisków, oraz zróżnicowanej amplitudy ruchów. Dobrym pomysłem jest stworzenie ścieżki sensorycznej dla dzieci. Można stworzyć ją samemu w domu lub kupić gotową.
Jak widać zaburzenia sensoryczne mogą występować zarówno u niemowląt, dzieci jak i u dorosłych. Odpowiednio podjęte działania pozwalają na systematyczne wyrównywanie deficytów. Sensoryka jest wtedy bardzo ważna.
Warto zapamiętać, że zaburzenia integracji sensorycznej to nie autyzm – pewne problemy, deficyty SI u dzieci mogą towarzyszyć temu zaburzeniu, ale nie definiują go. Jest to zaburzenie funkcjonowania pewnych obszarów mózgu. Może mieć różne podłoże – zazwyczaj ciężkie do ustalenia.
