MenuMenuMałgorzata Hełka
Pojęcie „postawa” jest powszechnie znane, choć różnie rozumiane. Przy ocenianiu zachowań używa się często określeń – postawa właściwa i niewłaściwa.
Szczególną rolę w kształtowaniu postawy odgrywa środowisko rodzinne, a nim rodzice – oddziałujący na swoje dzieci w sposób, być może nie zawsze świadomy i zamierzony. Rola rodziców w kształtowaniu postaw jest niezaprzeczalna, dlatego niezmiernie ważne jest to, jakie sami prezentują wobec własnych dzieci, innych ludzi, różnych przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.
Postawa rodziców – jak każda inna – zawiera trzy komponenty (składniki):
1. emocjonalno – oceniający ( odzwierciadla się w wypowiedziach dotyczących dziecka, w tonie i ekspresji wypowiedzi, ale także zachowaniu niewerbalnym – bezsłownym tj. gesty, mimika tzw mowa ciała ); dotyczy tego co rodzice mówią o dziecku i jak je oceniają, co o nim myślą i jak je traktują oraz konkretnego działania na rzecz dziecka,
2. poznawczy – dotyczy wiedzy rodziców o dziecku (poglądy i przekonania o dziecku),
3. behawioralny – działania i zachowania rodziców wobec dziecka ( co rodzice są zdolni zrobić dla swojego dziecka).
Typy postaw rodzicielskich:
W literaturze światowej można znaleźć różne modele typologii postaw. M. Ziemska dzieli je na dwie grupy:
1. Postawy rodzicielskie nieprawidłowe wychowawczo.
2. Postawy rodzicielskie wychowawczo właściwe i pożądane.
Do grupy postaw niewłaściwych wychowaczo wchodzą postawy:
• Odtrącająca
• Unikająca
• Nadmiernie chroniąca
• Nadmiernie wymagająca, zmuszająca, korygująca.
Postawa odtrącająca
Charakteryzuje się nadmiernym dystansem uczuciowym wobec dziecka przy jednoczesnej dominacji rodziców. Dziecko jest odczuwane jako ciężar i nierzadko rodzice szukają zakładu, który by przejął ich obowiązki i uwolnił od tej niewygody, ograniczającej ich swobody lub robienie kariery zawodowej.
Postawa unikająca
Charakteryzuje się również nadmiernym dystansem uczuciowym wobec dziecka, a jednocześnie występującej uległości i bierności. Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności,a czasem bywa odczuwane jako trudne – wówczas rodzice są bezradni i nie wiedzą co z nim robić.
Postawa nadmiernie chroniąca.
Charakteryzuje się uległością i nadmierna koncentracja na dziecku. Podejście do dziecka jest wtedy bezkrytyczne, a ono same uważane za wzór doskonałości.
Postawa nadmiernie wymagająca, zmuszająca, korygująca.
Rodzice są nadmiernie skoncentrowani na dziecku i posiadają cechy wskazujące na dominację.
Z góry zakładają dostosowanie się dziecka do stawianych wymagań i duże osiągnięcia, a dziecko znajduje się pod presją, aby dorównać idealnemu wzorowi.
Postawy właściwe, pożądane wychowawczo.
Swobodny kontakt rodzica z dzieckiem, zrównoważenie uczuciowe rodziców to podstawa powstawania właściwych postaw rodzicielskich.
Do tej grupy zaliczamy postawy:
• Akceptacji
• Współdziałania
• Dawania rozumnej swobody
• Uznawanie praw dziecka.
Postawa akceptacji
O postawie akceptacji mówi się wtedy, gdy rodzice przyjmują swoje dziecko takim , jakie ono jest. Akceptując je dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia. Akceptując rzeczywiście swoje dziecko, lubią je i kochają oraz nie ukrywają przed nim tego uczucia.
Współdziałanie
Jest to postawa, którą charakteryzuje pozytywne zaangażowanie i zainteresowanie rodziców zarówno jego zabawą, pracą jak i niepowodzeniami, ale także wciąganie dziecka w sprawy rodziny i domu (na miarę jego możliwości rozwojowych). Rodzice znajdują przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale także we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji, zadań.
Dawanie rozumnej swobody
Rodzice uznając i rozumiejąc dziecko, wiedzą, że w miarę wzrastania – fizycznie się od nich oddala. W miarę dorastania rodzice dają coraz większy zakres swobody i pozwalają na zabawę, prace z dala od nich. Dając duży margines swobody, a jednocześnie potrafią utrzymując autorytet i potrafią, nie tracąc zaufania, kierować dzieckiem w takim zakresie, jakim jest to pożądane.
Uznawanie praw dziecka
Postawa ta polega na tym, że rodzice potrafią uznać prawa dziecka w rodzinie, jako równego członka, nie przeceniają i niedoceniają jego roli. Pozwalają na odpowiedzialność za własne działanie, a nawet oczekują, że dziecko będzie w sposób partnerski, ale jednocześnie dojrzały się zachowywać. Kierują dzieckiem prze podsuwanie mu sugestii.
Zarówno postawy rodzicielskie niewłaściwe, jak i właściwe wskazują pewien charakterystyczny model zachowania się rodzica. Należy pamiętać, że postawa rodzica wpływa na zachowanie dziecka, dlatego niewłaściwe postawy rodziców sprzyjają następującym zachowaniom dzieci:
• Agresja
• Kłótliwość
• Zahamowanie rozwoju uczuć wyższych
• Niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych
• Opóźnienie dojrzałości społecznej
• Zależność od matki
• Niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie.
Postawy prawidłowe są dobrym gruntem do kształtowania się u dziecka:
• Zdolności nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych
• Wytrwałości
• Zdolności podejmowania zobowiązań
• Pomysłowości
• Lojalności i solidarności w stosunku do członków rodziny.
Troską i nieustannym dążeniem każdego rodzica powinno być stwarzanie możliwie najlepszych warunków do rozwoju własnego dziecka. Postawa rodzicielska, z którą mały człowiek styka się od chwili narodzenia, w bardzo dużym stopniu warunkuje możliwości rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego.
Literatura:
1. Baley S. Wprowadzenie do psychologii społecznej.
2. Ziemska M. Postawy rodzicielskie.
3. Pospieszył K. Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych.
4. Misiewicz H. Rola rodziny w kształtowaniu się postaw.
