Magdalena Musialik
Dysleksja to termin stosowany zwykle w stosunku do osób dorosłych, a przynajmniej nastolatków. W przypadku dzieci poniżej dziesiątego roku życia mówimy raczej o dysleksji rozwojowej. Dysleksja rozwojowa może - choć nie musi - przekształcić się w dysleksję.
Termin dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń:
Dysleksja - rozumiana jako trudności w czytaniu, przejawiające się zaburzeniami tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści. Używanie terminu "dysleksja" do określenia kłopotów z czytaniem zwiększa bałagan w terminologii, jednak tak się niezbyt szczęśliwie przyjęło.
Dysortografia - czyli trudności z opanowaniem poprawnej pisowni. Żeby można było stwierdzić dysortografię trzeba sprawdzić, czy dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni. U dzieci popełniających błędy ortograficzne i nie znających zasad pisowni trudno mówić o dysortografii.
Dysgrafia - czyli niski poziom graficzny pisma (potocznie mówimy, że dziecko brzydko pisze). Litery pisane przez dziecko są koślawe, różnej wielkości i często lądują na niewłaściwej wysokości. Praktycznie wszystkie dzieci zaczynające pisać popełniają tego typu błędy, więc występowanie ich w pierwszym zeszycie nie stanowi podstawy do obaw. Problem pojawia się, gdy błędy utrzymują się mimo upływu czasu.
Dyskalkulia - czyli problemy w matematyce. Dzieci z dyskalkulią mają zwykle kłopoty z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności zbiorów, ocenianiem co jest większe a co mniejsze i tak dalej.
Symptomy dysleksji rozwojowej:
Informacji o objawach dysleksji dostarcza przede wszystkim badanie pedagogiczne: ocena głośnego czytania (tempa, techniki i liczby błędów) oraz stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu. Ocena poziomu pisania obejmuje analizę zeszytów i prac pisemnych dziecka: ze słuchu (dyktando), ze wzoru (przepisywanie), z pamięci. Rozmowa z nauczycielem i rodzicami dostarcza informacji od jak dawna obserwuje się trudności dziecka, czego one dotyczą i jak zmieniały się w ciągu życia dziecka.
Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są u dzieci dopiero w okresie nauczania początkowego, a powinno się je zauważać w okresie przedszkolnym, gdy dziecko zaczyna się uczyć czytania. Najlepiej, gdy symptomy zapowiadające przyszłe trudności w czytaniu i pisaniu ujawnimy jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej tj. w przedszkolu. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego, a więc opóźnienia niektórych funkcji poznawczych oraz funkcji ruchowych, które leżą u podstaw uczenia się czynności czytania i pisania. W takim wypadku mówimy o „ryzyku dysleksji”. Może ono dotyczyć dzieci pochodzących z nieprawidłowej ciąży i porodu oraz tych, u których w rodzinach występowały podobne zaburzenia. Dlatego należy bacznie obserwować ich rozwój i eliminować wszelkie opóźnienia rozwojowe.
O specyficznych trudnościach dziecka informuje nauczycieli opinia z poradni psychologiczno - pedagogicznej. Ważne jest, by wychowawcy dokonywali właściwej analizy przyczyn i objawów napotykanych trudności w zakresie mocnych i słabych stron dziecka i na tej podstawie przygotowali terapię przyczynowo – objawową. Będzie ona bazą do opracowania indywidualnego programu działań z dzieckiem.
Specyficzne trudności w czytaniu:
- trudności z przypomnieniem sobie głoski odpowiadającej odczytywanej literze
- mylenie liter podobnych pod względem kształtu np. p – b, d – g
- czytanie wyrazów od końca do początku (dotyczy to szczególnie wyrazów krótkich np. do – od)
- czytanie pierwszej sylaby i ostatniej z opuszczeniem środkowej
- gubienie miejsca, w którym dziecko czyta
- przeskakiwanie wyrazów
- gubienie linijek, ponowne czytanie tej samej linijki
- opuszczanie podczas czytania początków wyrazów lub końcówek
- odczytywanie pierwszej litery lub sylaby i domyślanie się wyrazu, często w oparciu o kontekst treściowy
- syntetyzowanie głosek po cichu, następnie głośne wypowiadanie całego wyrazu (tzw. podwójne czytanie)
- „zacinanie się”
- nieuwzględnianie znaków interpunkcyjnych
- powolne czytanie
- brak zrozumienia tekstu.
Specyficzne błędy związane z dysortografią:
- uporczywe opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter oraz sylab
- mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l – t – ł) lub, gdy odpowiadające im głoski są do siebie podobne, różni je tylko dźwięczność – bezdźwięczność (np. d – t)
- mylenie liter o tym samym kształcie lecz innym układzie w przestrzeni (np. p – b, m – w)
- pisanie liter zwierciadlanych, pisanie wyrazu od strony prawej do lewej: pismo lustrzane
- pomijanie znaków diakrytycznych
- występowanie wyrazów bezsensownych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie kilku rodzajów błędów
- błędy ortograficzne nie wynikające z nieznajomości zasad pisowni.
Błędy związane z dysgrafią:
- trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze zeszytu, z kreśleniem kształtu liter
- litery mają różne wymiary, są niekształtne, drżące, nachylone w różnym kierunku
- pismo jest mało czytelne
- nieestetyczny zeszyt (podziurawione kartki, zamazany tekst)
- wolne tempo pisania
- łączenie dwóch liter w jedną
- pojawienie się dodatkowych elementów w literze
- brak łączenia liter ze sobą lub wadliwe ich łączenie
Charakterystyka dzieci w wieku 6 lat: /według M.Bogdanowicz/:
- Dzieci te wykazują obniżoną sprawność ruchową: dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, rzucaniem i chwytaniem piłki.
- Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi np. z zawiązywaniem sznurowadeł, używaniem widelca, nożyczek.
- Opóźnienia rozwoju lateralizacji mimo prób ustalenia ręki dominującej, nadal jest oburęczne.
- Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie.
- Trudności z odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków.
- Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (figur geometrycznych, liter: m – n, l – t) lub identycznych lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p – g, b – d).
- Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz.
- Wadliwa wymowa, „przekręcanie” trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab), błędy gramatyczne.
9. Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, z zapamiętywaniem nazw (mylenie nazw zbliżonych fonetycznie), materiału uszeregowanego w serie, sekwencje (np. dni tygodnia, pory roku).
- Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z – s, b – p, k – g czyli zaburzenia słuchu fonemowego), trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej, sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. odszukaj słowa ukryte w nazwie „lewkonia”, wymyśl rym do słowa „kotek”).
- Trudności w orientacji w czasie np. określaniu pory roku, dnia, godziny na zegarze.
- Trudności w nauce czytania (np. czyta bardzo wolno, najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu).
- Pierwsze próby pisania : częste zwierciadlane pisanie liter i cyfr oraz odwzorowywanie wyrazów zapisując je od strony prawej do lewej.
Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z „ryzykiem dysleksji”.
Literatura:
Bogdanowicz, M. (1999). Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu – dysleksja rozwojowa. W: M. Bogdanowicz (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi.
Podręcznik akademicki (s. 815-857). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Menu
